Szczepienia ochronne dla podróżników

Szczepienia ochronne dla podróżujących to gorący temat. Uprzedzając Wasze pytania: nie wiem, czy szczepienia są najlepszym z możliwych rozwiązań i zapewne jak wszystko, znajdą swoich zagorzałych zwolenników i przeciwników. Nie mam do nich skrajnego podejścia, nie będę zatem ich odradzać lub gorąco namawiać. Na pytanie czy się szczepię – tak robię to. Czy jest to dobre czy złe, każdy musi zdecydować wedle własnych potrzeb i intuicji.

Tym wpisem chciałabym pomóc Wam zorientować się jakie obecnie szczepienia są zalecane, jakie obowiązkowe i jak należy przygotować się do nich przed wyjazdem w podróż.

Faktem jest, że wyjeżdżając do innej strefy klimatycznej, jesteśmy dużo bardziej narażeni na choroby zakaźne. Warunki sanitarne i opieka medyczna na niskim poziomie sprzyjają łatwemu rozprzestrzenianiu się chorób, które zagrażają nie tylko naszemu zdrowiu, ale również życiu. Oprócz bieżącej profilaktyki podczas trwania podróży, warto rozważyć cały szereg podstawowych szczepień, które mają na celu uodpornienie nas na wirusy i bakterie, których nie zna nasz organizm.

Pierwszym krokiem jest wybranie się do lekarza medycyny tropikalnej (stacjonują w większości dużych miast). Najlepiej zrobić to z wyprzedzeniem, na około 6 do 8 tygodni, tak by mieć czas rozplanować poszczególne dawki, które w większości przypadków bierze się w kilkukrotnych odstępach czasu. Nie zostawiajcie tego zatem na ostatnią chwilę.

Ja po raz pierwszy wybrałam się do lekarza medycyny tropikalnej przed wyjazdem do Azji Południowo-Wschodniej, a konkretnie przed podróżą na Filipiny. Podczas takiej konsultacji lekarz powinien poinformować Was o obowiązkowych i zalecanych szczepieniach i pomóc dostosować je zgodnie z charakterem Waszej podróży. Na przykład: bardziej prawdopodobne jest, że zasugeruje Wam zaszczepienie się na wściekliznę, jeśli macie w planach przebywać w obszarach wiejskich czy np. w dżungli, niż wtedy, gdy wypad to typowo miejska wycieczka np. do Singapuru. Mądry lekarz nie będzie ładował w Was niepotrzebnych dawek, tylko rozsądnie rozplanuje te, które rzeczywiście mogą być przydatne.

Przed wizytą przygotujcie sobie zatem informacje na temat: trasy Waszej wycieczki, terminie i charakterze wyprawy, ostatnio przebytych i przewlekłych chorobach, ewentualnych przyjmowanych na stałe lekach, uczuleniach na leki lub inne substancje i oczywiście dokumentację o przebytych wcześniej szczepieniach ochronnych, jeśli takowe mieliście. Słowem wszystko do pełnego wywiadu lekarskiego.

Podział szczepień jest następujący:

Szczepienia obowiązkowe

Obecnie jedynym szczepieniem obowiązkowym przy wyjeździe głównie do krajów afrykańskich jest to przeciwko żółtej febrze (tzw. żółtej gorączce). Wymagane jest również od osób, które przybywają do wielu krajów tropikalnych z rejonów występowania tej choroby (m. in. w Afryce, Azji, Ameryce Południowej  i Środkowej). Na granicy często sprawdzany jest dowód zaszczepienia, którym jest wpis do Międzynarodowej Książeczki Szczepień (tzw. „żółtej książeczki”) wydawanej w punkcie szczepień i którą zawsze należy mieć ze sobą w podróży.

Niektóre kraje mogą żądać szczepień na podstawie własnego prawa wizowego. Przykładem jest Arabia Saudyjska, która wymaga od przyjezdnych szczepienia przeciwko zakażeniu meningokokowym.

Szczepienia zalecane

Wybór tych szczepień jest z kolei związany z własną wolą, bo z formalnego punktu widzenia nikt ich nie będzie od Was wymagał. Najpopularniejsze obecnie zalecane szczepienia przed wyjazdami (nie tylko w tropiki, ale również jako profilaktyka w krajach wysoko rozwiniętych):

Wirusowe zapalenie wątroby typu a (tzw. „żółtaczka pokarmowa”)

Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A) to choroba układu pokarmowego, wywoływana przez wirusa zapalenia wątroby typu A.

Choroba przenoszona jest drogą pokarmową (np. poprzez spożycie zakażonej wody i lodu, owoców morza wyłowionych z zakażonych zbiorników wodnych, surowych owoców i warzyw, nieugotowanej żywności zakażonej podczas przygotowywania lub serwowania) lub przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną.

WZW A jest chorobą występującą praktycznie na całym świecie. Jednak zachorowanie jest wyższe tam, gdzie występują złe warunki higieniczne i sanitarne.

Podczas pobytu w krajach o szczególnie niskich standardach sanitarnych należy szczególnie zwracać uwagę na zasady bezpiecznego spożywania posiłków i napojów, czyli sparzać żywność, obierać owoce i warzywa i jeść gotowane lub smażone potrawy.

Wirusowe zapalenie wątroby typu b (tzw. „żółtaczka wszczepienna”)

Wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B) to choroba, wywoływana przez wirus zapalenia wątroby typu B.

Do zakażenia dochodzi poprzez kontakt skaleczonej skóry lub błon śluzowych z zarażoną wirusem krwią lub innymi wydzielinami. Dzieje się tak w przypadku kontaktów seksualnych bez zabezpieczenia, przy transfuzji zakażonej krwi lub preparatów krwiopochodnych, przy używaniu zanieczyszczonych igieł oraz strzykawek. Istnieje również potencjalne ryzyko zakażenia WZW B w przypadku innych czynności przebiegających z przerwaniem ciągłości skóry np. podczas akupunktury, piercingu, wykonywania tatuażu czy zabiegów kosmetycznych i dentystycznych.

Wirus WZW B występuje na całym świecie, ale ryzyko zachorowania jest zróżnicowane. Najniższe ryzyko występuje w krajach rozwiniętych Ameryki Północnej, Północnej i Zachodniej Europie, Australii i Nowej Zelandii.

***WAŻNE***

W Polsce dostępna jest szczepionka skojarzona, uodparniająca jednocześnie przeciwko WZW A oraz B, co sprawia, że można zaszczepić się za jednym zamachem przeciwko obu wirusom żółtaczki.  

TĘŻEC

Tężec wywołują obecne w glebie bakterie Clostridium tetani. Do zakażenia dochodzi poprzez zanieczyszczenie rany ziemią, nawozem, kurzem lub innym ciałem obcym, które jest zanieczyszczone zarodnikami tężca. Choroba i jej objawy są powodowane działaniem silnej neurotoksyny produkowanej przez bakterie.

Laseczki tężca występują w glebie we wszystkich regionach świata, dlatego zaleca się, aby każdy podróżujący zabezpieczył się przed tą chorobą. Prawie każda rana, od drobnego zranienia do wypadku komunikacyjnego (np. na motorze) niesie ryzyko zakażenia tężcem.

BŁONICA

Błonica jest chorobą bakteryjną, wywoływaną przez produkujące toksyny bakterie Corynebacterium diphtheriae. Jest przenoszona drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z chorym bądź nosicielem.

Błonica występuje na całym świecie, niemniej jednak bardzo rzadko w krajach wysokorozwiniętych. Aktualnie występuje ona endemicznie w wielu krajach Azji, Południowego Pacyfiku, Bliskiego Wschodu, w Europie Wschodniej, na Haiti i Dominikanie.

***WAŻNE***

Dostępne w Polsce szczepionki skojarzone tężec-błonica uodparniają podróżnych przeciwko obu chorobom jednocześnie. W Polsce osoby do 19. roku życia poddawane są obowiązkowo profilaktycznym szczepieniom ochronnym przeciw błonicy. Szczepienia te zaleca się również osobom dorosłym. Jeśli byliśmy szczepieni  podstawowo – zaleca się podawanie pojedynczych dawek przypominających co 10 lat, jeśli nie byliśmy zaszczepieni – zaleca się schemat szczepienia podstawowego.

DUR BRZUSZNY

Dur brzuszny jest układową chorobą zakaźną, wywoływaną przez pałeczkę duru brzusznego Salmonella typhi. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, przez spożycie zakażonej żywności lub wody, przy czym częstym źródłem zakażenia w krajach tropikalnych są owoce morza łowione w zbiornikach wodnych zanieczyszczonych ściekami kanalizacyjnymi, jak również surowe owoce, warzywa, mleko oraz produkty mleczne. Rzadziej źródłem zarażenia jest bezpośredni kontakt z osobą chorą lub nosicielem.

Dur brzuszny powszechnie występuje w krajach rozwijających się. W Indiach i w okolicznych państwach w Azji Południowej ryzyko zakażenia  jest wielokrotnie większe niż w pozostałych częściach świata. Za szczególnie zagrożone durem brzusznym uważa się także kraje Afryki Północnej i Zachodniej, niektóre wyspy Indonezji oraz część tropikalnej Ameryki Południowej (przede wszystkim Peru).

Oprócz szczepienia, bardzo ważna jest profilaktyka podczas podróży, czyli przestrzeganie zasad higieny, zwłaszcza podczas przygotowywania, jak również spożywania posiłków.

WŚCIEKLIZNA

Wścieklizna jest chorobą wywoływaną przez neurotropowe wirusy, pochodzące z rodziny Rhabdoviridae. Do zakażenia najczęściej prowadzi pokąsanie przez chore zwierzę bądź kontakt jego śliny z błonami śluzowymi, spojówkami lub uszkodzoną skórą człowieka. W krajach rozwijających się najczęściej źródłem zakażenia są psy przebywające między ludźmi.

Choroba występuje niemal na całym świecie. Najwięcej przypadków wścieklizny u ludzi ma miejsce w Azji, Afryce oraz Ameryce Południowej i Środkowej.

Szczepienie przeciwko wściekliźnie stosuje się w dwóch sytucjach: aby chronić tych, którzy są narażeni na ryzyko zakażenia wirusem wścieklizny, np. przed wyjazdem do strefy endemicznej oraz by zapobiec rozwojowi wścieklizny po ugryzieniu przez zwierzę podejrzane o bycie nosicielem. Jeśli podczas podróży ugryzie nas zwierzę to mimo zaszczepienia się przed wyjazdem należy zgłosić się do lekarza, który podejmie odpowiednie kroki, aby uniknąć choć najmniejszego ryzyka rozprzestrzenienia się wirusa wewnątrz organizmu.

CHOLERA

Cholera jest chorobą przewodu pokarmowego wywoływaną przez bakterię Vibrio cholerae. Do zakażenia dochodzi poprzez spożycie skażonej wody lub żywności. Rzadko poprzez kontakt z chorym lub zakażonym.

Choroba występuje w krajach rozwijających się w Afryce, Azji, Ameryce Południowej i Środkowej. Obecnie cholera najczęściej występuje w postaci epidemii w rejonach o niskim poziomie warunków sanitarnych.

Ryzyko zakażenia cholerą dla większości turystów jest niskie. Na zachorowanie najbardziej narażeni są podróżni udający się w rejony epidemii cholery, jak również turyści przebywający w krajach rozwijających się, którzy nie przestrzegają zasad bezpiecznego spożywania posiłków i napojów (zwłaszcza w zakresie ograniczeń dotyczących wody oraz niedogotowanych ryb i owoców morza).

Oprócz szczepionki należy szczególnie dbać o higienę oraz koniecznie każdorazowo myć ręce po skorzystaniu z toalety. Jedzenie należy sparzać i obierać, a posiłki spożywać dopiero wtedy, gdy są poddane obróbce termicznej.

ŻÓŁTA GORĄCZKA

Żółta febra (żółta gorączka) to choroba, wywoływana przez wirus należący do rodziny Flaviviridae. Przenosi się na człowieka poprzez ukłucie zakażonego wirusem komara.

Żółta gorączka występuje w tropikalnych obszarach Afryki oraz Ameryki Środkowej i Południowej. Transmisja może wystąpić na wysokości do 2300 metrów w obu Amerykach i prawdopodobnie wyżej w Afryce. Szczegółowe dane na temat występowania tej choroby można uzyskać na stronach internetowych należących do CDC lub WHO.

Szczepienie przeciwko żółtej gorączce jako jedyne jest objęte regulacjami określanymi przez Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (International Health Regulations – IHR) Światowej Organizacji Zdrowia z 2005 roku. Sczepienie jest obowiązkowe dla osób opuszczających rejony występowania żółtej gorączki i przybywających do niektórych krajów potencjalnie zagrożonych transmisją wirusa żółtej febry. Takie wymagania dotyczą podróżnych przekraczających granice państwowe na terytorium Afryki i Ameryki Południowej lub Środkowej, a także udających się z tych regionów do krajów położonych w tropikalnej części Azji oraz do Australii.

Poniżej przygotowałam tabelę, która pomoże Wam szybko zorientować się w jakich dawkach i odstępach czasu należy przyjmować szczepionki oraz na jak długo podtrzymują one odporność:

Rzućcie też okiem na poniższą tabelę, która w bardzo obrazowy sposób pokazuje szczepienia obowiązkowe i zalecane w poszczególnych krajach:

szczepienia_obowiazkowe_i_zalecane